Diberdayakan oleh Blogger.

Minggu, 30 Agustus 2015

PENGGOLONGAN ALAT MUSIK TRADISIONAL INDONESIA

Alat musik daerah yang terdapat di Indonesia bermacam-macam bentuk, bahan, dan fungsinya. Charles Victor Mahillon, curt Sachs, dan C.M Van Hornbostel menggolongkan alat musik berdasarkan sumber bunyinya, antara lain :




1. Berdasarkan Sumber Bunyi.

a. Membranofon
Membranofon adalah golongan alat musik yang sumber bunyinya berupa membran atau selaput kulit yang dipasang pada sebuah kotak atau tabung. Bunyi pada alat ini ditimbulkan oleh getaran kulit yang dipukul. Contoh alat musiknya adalah genderang, tambur, kendang, rebana, dan tifa.
b. Aerofon
Alat musik ini, sumber bunyinya berupa udara. Udara yang menyebabkan getaran diatur oleh lubang-lubang atau lidah yang ada pada alat musik tersebut. Ada dua cara memainkan alat musik ini, yaitu ditiup dan dipompa. Contohnya seruling bambu.
c. Ideofon
Golongan ini bunyinya berasal dari getaran alat musik itu sendiri. Contohnya adalah gong, angklung, gambang.
d. Kordofon (Chordophone)
Kordofon memiliki sumber bunyi berupa corda/tali/senar/dawai yang bergetar. Ada tiga cara memainkan alat musik kordofon yaitu digesek, dipetik, ataupun dipukul. Contohnya rebab (digesek), kecapi dan siter (dipetik).

2. Berdasarkan Cara Memainkan

a. Instrumen petik
Instrumen ini merupakan segala alat musik dawai/senar yang cara memainkanya harus dipetik dengan jari. Contohnya kecapi dan siter.
b. Instrument gesek
Instrument ini dimainkan dengan tongkat gesek. Pada tongkat gesek direntangkan dawai atau senar, yang nantinya digesekkan pada dawai alat musik, sehingga bergetar dan berbunyi. Contohnya rebab, biola.
c. Instrument pukul atau perkusi
Instrument perkusi adalah instrument yang cara memainkanya dengan dipukul. Contohnya kendang, saron, kolintang dan tifa.
d. Instrument tiup
Instrument tiup adalah alat musik yang cara memainkannya dengan ditiup. Alat ini biasanya mempunyai lubang-lubang kecil untuk ditiup dengan jari-jari. Contohnya suling bambu.

3. Berdasarkan Bahan Pembuatanya.

a. Kayu dan bambu
Bahan kayu dan bambu paling mudah diperoleh dilingkungan kita. Masing-masing mempunyai kelebihan dan kekurangan. Bahan kayu mempunyai kelebihan, dapat dibentuk besar atau kecil sesuai dengan nada yang akan dihasilkan. Namun, untuk bisa bersuara, kayu harus dipukul dan juga harus dibantu dengan rongga atau ruang dibawahnya. Contoh alat musik dari kayu adalah kolintang dan gambang. Sedangkan, bambu memiliki kelebihan dalam hal bentuk. Bambu telah menyerupai tabung, sehingga mempunyai rongga sendiri untuk bersuara. Contohnya adalah angklung dan calung.
b. Logam
Secara umum bahan logam sering digunakan untuk membuat alat musik adalah perunggu. Perunggu merupakan bahan campuran antara logam tembaga dengan timah putih. Logam ini menghasilkan warna yang mengkilap dan suara yang bening. Pada gamelan perbandingan campuran yang digunakan adalah 3 : 10. Ini membuat gamelan sering disebut gasa. Ga dari tiga dan sa dari dasa (sepuluh).
Selain itu da beberapa logam lain yang digunakan sebagai bahan pembuat alat musik. Yaitu, besi dan kuningan. Contoh alat musik dari besi adalah triangle.
c. Bahan-bahan lain
Bahan lain yang digunakan ada bermacam-macam. Misalnya kulit hewan, contohnya kendang dan cangkang kerang, contohnya fu.

4. Berdasarkan Fungsinya.

a. Alat musik ritmis
Alat musik ritmis adalah alat musik yang tidak mempunyai nada. Biasanya berfungsi sebagai pembentuk ritme. Contohnya kendang.
b. Alat musik melodis
Alat musik melodis adalah alat musik yang memiliki nada, sehingga berfungsi untuk memainkan nada-nada atau melodi. Contohnya kolintang, rebab, saron, demung dan gender.
c. Alat musik harmonis
Alat musik harmonis adalah alat musik yang dimainkan untuk memperindah permainan musik atau digunakan sebagai pengiring lagu atau musik. Dalam musik tradisional, contoh alat musik harmonis adalah gambus, bonang, dan siter.

Jumat, 28 Agustus 2015

Wawacan "Panji Wulung"

Kacaritakeun aya hiji karajaan,
katelah ngaranna Nagara Sokadana.
Karajaan anu kamashur ma’mur,
kawéntar beunghar ka mana-mana,
ceuk paribasa mah réa ketan réa keton.
Ari rajana ngaran Prabu Déwakeswari.
Raja anu adil jeung bijaksana,
sarta nyaah ka sakabéh rahayatna.

Enggoning ngajalankeun pamaréntahanana,
Kangjeng Raja dibantuan ku hiji patih,
anu ngaranna Patih Lembu Jayéng Pati.
Patih anu kakoncara percéka loba kabisa,
pinter sarta asak tinimbanganana.
Anu matak dipikolot ku Kangjeng Raja.
Katambah-tambah kacida satia jeung satuhuna,
tara kacatur ngijing sila béngkok sembah.

Kacaritakeun Kangjeng Raja boga selir,
Tunjungsari nu asalna ti Balangbangan.
Keur geulis téh hadé tata hadé basa deuih.
Nu matak kacida dipikaasihna ku Kangjeng Raja.
Komi deui basa nyaho Nyi Selir kakandungan mah.
Sabab Kangjeng Raja teu acan kagungan putra.
Boh ti praméswari, boh ti selir-selir séjénna.
Nyi Tunjungsari kacida pisan didama-damana,
lir nanggeuy endog beubeureumna.

Praméswari ngarasa timburu ka Tungjungsari.
Leuwih jauh ti éta, sieun kasilihkeun kaasih.
Ceuk pamikirna, lamun Tunjungsari boga anak,
geus moal henteu kanyaah Kangjeng Raja
bakal tamplok kabéh ka Tunjungsari.
Malah bisa jadi anakna bakal jadi Raja Anom,
anu baris ngaganti Kangjeng Raja,
mangkon kaprabon di Nagara Sokadana.
Mangka harita kakandungan Nyi Tunjungsari
geus rék maju ka salapan bulan.

Ti dinya Praméswari nyieun réka perdaya,
pikeun nyingkirkeun Tunjungsari ti karaton.
Hiji mangsa Praméswari dodoni ka Kangjeng Raja,
pokna, “Nun Kakang Prabu, awon nu kapiunjuk.
Pun Tunjungsari kagungan lampah teu uni,
cidra ka pangersa Kakang Prabu,
kapendak nuju bobogohan di enggon,
sareng hiji mantri anu ngaranna pun Panolih.
Bilih teu percanten mah seueur saksina ogé.”

Kangjeng Raja henteu percanteneun.
Tuluy baé ngumpulkeun saksi-saksina,
sakumaha panuduhan Praméswari.
Kabéh saksi nyaenyakeun carita Praméswari.
Ari sababna, kabéh ogé anu jadi saksi,
geus meunang nyetélkeun Praméswari,
kudu nyarita kitu bari meunang bayaran.
Sabalikna lamun teu nurut ka Praméswari,
diancam baris dipocot tina kalungguhanana.

Pikeun leuwih ngayakinkeun Kangjeng Raja,
Praméswari ngadatangkeun Ajar Guna Wisésa,
tukang tatapa sarta kaceluk luhur élmuna.
Lantaran geus sailon jeung Praméswari téa,
pok Ki Ajar nyarita, “Awon nu kapiunjuk,
numutkeun sawangan sim abdi mah,
Nyi Tunjungsari parantos midua manah,
malih orok anu aya dina kandunganana ogé,
saleresna mah nya putra ti pun Panolih.”

Ngadéngé omongan Ajar Guna Wisésa kitu,
Kangjeng Raja kacida pisan ambekna.
Harita kénéh Tunjungsari jeung Panolih,
kudu dibawa ka leuweung sarta dihukum pati.
Kangjeng Raja nimbalan ka Patih Jayéng Pati,
“Cangkalak Si Tunjungsari jeung Si Panolih,
bawa ka leuweung sarta kudu dipaéhan di ditu.
Ayeuna kénéh tong diengkékeun deui.
Teukteuk ceulina sarta bawa pikeun bukti!”

Gancangna baé Tunjungsari jeung Panolih,
dibanda bari digiringkeun ka leuweung.
Tapi ku lantaran Ki Patih apal ka nu saenyana,
yén Tunjungsari keuna pitenah praméswari,
duanana henteu nepi ka dihukum pati.
Tunjungsari disingkurkeun ka tempat anu buni.
Ari mantri Panolih dititah indit ti Sokadana.
Kabeneran deuih harita manggih mayit,
anu maot lantaran keuna ku sasalad,
ceulina diteukteuk disanggakeun ka Raja.

Bari dina kaayaan anu kacida prihatinna,
brol baé atuh Tunjungsari téh ngalahirkeun.
Orokna lalaki, kasép nyeplés Kangjeng Raja.
Ki Patih jeung pamajikanana ngalongok.
Orok téh dipapangku jeung digaléntoran,
ku Ki Patih jeung pamajikanana,
lantaran inget kana nasibna anu prihatin.
Terus baé éta orok téh ku Ki Patih
dibéré ngaran Radén Panji Lembu Wulung.
Anu katelah nénéhna baé: Panji Wulung.

Panji Wulung kacida dipikanyaahna ku Ki Patih.
Méh saban waktu dilongokan jeung diasuh.
Ti leuleutik geus diajar rupa-rupa kabisa.
Ti peuting diajar nulis jeung maca lontar.
Ari ti beurang dilatih élmu olah kanuragan,
dibarengan ku dua pangiringna adi-lanceuk,
ngaranna Ki Janggala jeung Ki Janggali,
anu ngahaja meunang metakeun Ki Patih.

Panji Wulung ogé dilatih élmu kabedasan.
Bedas lantaran asak ku kabiasaan latihan,
lain ku jalan jampé pamaké anu dipuasaan.
Panji Wulung kudu ngangkat timah jeung beusi,
unggal isuk ulah aya anu kalarung.
Sarta unggal poé éta timah jeung beusi téh,
beuratna kudu ditambahan saeutik-saeutik.
Pangaruhna katénjo kalawan tétéla,
awak Panji Wulung jadi ngeusi jeung cangker,
sarta tanagana bedas hésé babandinganana.

Sanggeus Panji Wulung nincak sawawa,
bébéja ka Ki Patih nu jadi bapa angkatna,
yén manéhna hayang ngalalana,
néangan luang jeung pangalaman,
sakumaha adatna nonoman alam harita.
“Alus ayeuna Agus aya karep hayang ngalalana,
da mémang geus sakuduna ogé kitu lalaki mah.
Ulah kurung batok ngotok ngowo waé di lembur,
ambéh pikiran terbuka jeung jembar panalar,”
ceuk Ki Patih bari terus méré rupa-rupa pituah.

“Tapi saméméh Agus indit ngalalana,
Bapa hayang nguji heula kabedasan Agus,”
ceuk Ki Patih deui dibarung ku imut deudeuh.
Panji Wulung kudu mentang gada beusi,
gada pusaka anu beuratna dua pikul.
Salian ti éta kudu mentang gondéwa beusi,
anu gedéna sagedé tangkal jambé.
Gada geus dijingjing ku Panji Wulung,
ditangtang-téngténg jiga nu hampangeun pisan.
Matak kagét kabéh sakur anu ningali.

Ceg Panji Wulung kana gondéwa beusi.
Gondéwa geus kajungjungkeun gampang pisan.
Ceg kana panah beusi anu gedé sagedé halu.
Tuluy dipentangkeun jauh pisan.
Surak kabéh jalma anu naringali.
Ki Patih kacida pisan bungahna.
Tétéla Panji Wulung tanagana bedas pisan.
Di Sokadana geus moal aya tandingna.
Geus meujeuhna lunta ninggalkeun lembur,
néangan luang jeung pangalaman anyar.

Kocapkeun Panji Wulung geus ngalalana,
lunta ti nagara dibarengan ku pangiring nu satia,
pangiring kembar Janggala reujeung Janggali.
Leumpang antaré bari saruka bungah.
Mapay-mapay jalan, mipir-mipir pasir.
Sup ka leuweung ganggong sima gonggong.
Mapay jalan satapak paranti mileuweungan.
Tuluy reureuh handapeun tangkal kai badag.
Balakécrakan muka timbel bebekalan.

Keur kitu, torojol tilu jalma jarangkung gedé.
Nyampeurkeun ka Panji Wulung saparakanca.
Karepna arék ngabégal anu keur lumampah,
sosorongot ménta barang babawaan Panji Wulung.
“Ké heula, Paman, gampang masrahkeun
babawaan mah,” ceuk Panji Wulung ka éta bégal.
“Ayeuna mah urang pabedas-bedas tanaga.
Tuh, lamun itu catang bisa kaangkat ku Paman,
kuring seja nurut kana kahayang Paman.”

Bégal-bégal asa ditangtang ku budak satepak.
Nyampeurkeun catang nu malang di jalan.
Tuluy dipanggul, tapi weléh henteu kapanggul.
Malah kawiwirangan tangka prat-prét-prot hitut.
Catang dipanggul ku tilu bégal babarengan,
henteu bisa onggét-onggét acan ku tina beuratna.
“Sok ayeuna jungjungkeun ku manéh,
ku manéh ogé tangtu moal bisa kaangkat!”
Lurah bégal ngomong bengis ka Panji Wulung.

Ti dinya Panji Wulung manggul catang,
catang kajungjungkeun siga hampangeun pisan.
Lurah bégal anu ngaran Jayapati bluk nyuuh,
ngaku taluk ka Panji Wulung.
Kitu deui jeung dua baturna,
Kebo Manggala jeung Kebo Rarangin.
Seja milu ngalalana ka Panji Wulung,
ngitung lembur ngajajah milang kori.

20. “Ayeuna Radén badé angkat ka mana?”
Jayapati nanya ka Panji Wulung.
“Kuring téh hayang néangan luang
jeung pangarti,” témbal Panji Wulung.
Jayapati nyaritakeun yén teu jauh ti dinya,
aya patapan Ajar Guna Wisésa,
resi nu katotol sakti manggulang-mangguling.
Anu matak loba anu guguru di dinya,
muridna datang ti mana ti mendi.

Panji Wulung ngadatangan patapan,
tuluy guguru ka Ki Ajar Guna Wisésa.
Panji Wulung diajar rupa-rupa ajian,
ngawirid élmu kabedasan jeung kadugalan.
Beurang peuting méh taya reureuhna,
nepi ka sababaraha ajian apal cangkem.
Panji Wulung ngarasa kesel,
lantaran ngaji élmu bari teu jeung prakna.
Jadi henteu nyaho hasil tina diajarna.

Panji Wulung nepikeun éta hal ka Ki Ajar.
Ngadéngé kitu, Ki Ajar kacida ambekna.
Panji Wulung dicarékan laklak dasar,
disebut cucungah kumawani ka nu jadi guru.
Malah leuwih ti kitu, Ki Ajar anu barangasan,
nepi ka neunggeulna pisan ka Panji Wulung.
Tapi Panji Wulung henteu réngrot-réngrot.
Nénjo kitu, Ki Ajar beuki napsu baé.
Panji Wulung diteunggeul sirahna ku tongkat,
tapi kalah ka tongkatna anu potong.

Ngarasa dianiaya bari teu tuah teu dosa,
Panji Wulung ogé henteu cicingeun.
Jung nangtung pasang kuda-kuda,
der baé gelut patutunggulan jeung Ki Ajar.
Murid-murid Ki Ajar milu narajang,
béla ka nu jadi guru, ngoroyok Panji Wulung.
Nénjo kaayaan kitu, Janggala jeung Janggali,
Jayapati, Kebo Manggala, katut Kebo Rarangin,
maju ngabéla ka dununganana, Panji Wulung.

Limaan dirempug ku jalma puluh-puluh,
tetep tagen henteu katémbong ripuh.
Malah murid-murid Ki Ajar loba anu kasoran,
teu kuat ngayonan Panji Wulung sabalad-balad.
Ki Ajar tarung patutunggulan ka Panji Wulung.
Mimitina ngadu tanaga, sarua kuat jeung bedasna.
Ti dinya ngadukeun pakarang gagamanana.
Ki Ajar mesat gobang, Panji Walung nyabut keris.
Ahirna Ki Ajar Guna Wisésa nepi ka patina,
beuteungna budal-badil ditewek ku Panji Wulung.

Sanggeus guruna perlaya mah,
murid-muridna bubar katawuran,
baralik deui ka lemburna séwang-séwangan.
Panji Wulung neruskeun deui lalampahanana,
ngitung lembur ngajajah milang kori,
néangan luang jeung pangalaman anyar.
Janggala jeung Janggali henteu tinggal,
kitu deui Jayapati jeung dua baturna,
anu ayeuna beuki ajrih baé ka Panji Wulung.

Salila leumpang Janggala-Janggali cacarita,
yén saenyana Ajar Guna Wisésa téh,
resi anu sapongkol jeung Praméswari,
pikeun nyingkirkeun ibuna Panji Wulung.
Janggala buka rusiah ka Panji Wulung.
“Anu saéstuna, Radén téh putra Raja Sokadana,
da ari Radén Patih mah mung rama pulung,”
ceuk Janggala anu dihaminan ku Janggali.
Ngadéngé kitu, Panji Wulung kacida kagétna.

Barabat atuh Janggala nyaritakeun,
kajadian sawatara taun ka tukang di Sokadana.
Nyi Tunjungsari, ibuna Panji Wulung téa,
dipitnah ku Praméswari boga lampah sérong,
bobogohan jeung hiji mantri ngaran Panolih.
Praméswari sapongkol jeung Ajar Guna Wisésa,
nepi ka omonganana dipercaya ku Kangjeng Raja.
Ahirna Nyi Tunjungsari disingkurkeun ku Patih.
Panji Wulung nganuhunkeun ka Janggala,
anu geus muka rusiah lalakon hirupna.

Henteu karasa, Panji Wulung anjog ka basisir.
Di tengah laut katingali kapal cai labuh jangkar.
Teu lila aya sawatara kalasi turun tina sampan,
hanjat ka darat rék ngala cai nginum keur di kapal,
apan cai laut mah teu bisa dipaké nginum.
Panji Wulung sabatur-batur milu kana sampan.
Terus haranjat kana kapal cai rék milu balayar.
Ka mana baé balayarna éta kapal cai arék milu.
Henteu puguh anu dijugjug da keur ngalalana.
Anu penting mah bisa meuntas lautan.

Ari anu boga kapal téh urang Malayu Patani.
Umurna ngora kénéh, ngaranna Daéng Bramani.
Marih kénéh turunan Raja-raja Bugis ti akina.
Daéng Bramani amprok jeung Panji Wulung,
dunana ngarasa cop jeung lelembutanana,
tuluy baé sosobatan lir dulur pet ku hinis.
Ti dinya kapal cai maju deui ngambah sagara,
anjog baé ka Tanah Patani lembur Ki Daéng.
Panji Wulung kacida dibagéakeunana,
kacida disenangkeunana ku Daéng Bramani.

Meunang sataun ngumbara di Patani,
Panji Wulung neruskeun deui lalampahanana,
Panji Wulung sabaladna indit ka Cempa,
Inditna dibarengan ku Daéng Bramani,
anu embung paanggang jeung sobatna.
Daéng Bramani jeung Panji Wulung,
geus kedal jangji arék terus babarengan,
ka cai jadi saleuwi, ka darat jadi salebak.

Datang ka Nagara Cempa,
Panji Wulung jeung batur-baturna,
lumampahna milemburan masisian.
Nepi ka hiji lembur anu singkur,
Panji Wulung bubujang di hiji tukang tani.
Molah sawah molah kebon dilakonan,
henteu tumarimpang bobolokot ku leutak.
Pagawéanana nyugemakeun si tukang tani,
lantaram hasil tatanénna cukul leuwih ti biasa.

Kacaritakeun dina hiji mangsa,
éta lembur diserang jeung diranjah ku bégal.
Urang lembur teu daya teu upaya,
ngayonan bégal anu jumlahna leuwih loba,
barengis sarta taya ras-rasan pisan.
Panji Wulung jeung Daéng Bramani,
katut parapangiringna anu limaan téa,
merangan bégal nepi ka loba anu paéh,
sawaréh deui kalabur katawuran

Bégal anu nyésa ngan kari tujuhan,
tujuhanana taraluk ka Panji Wulung,
sarta jangji rék satia satuhu ka Panji Wulung.
Sanggeus aya kana sataunna cicing di dinya,
Panji Wulung neruskeun deui lalampahanana.
Mapay-mapay leuweung geledegan.
Ayeuna mah anu leumpang téh jadi lobaan,
da ditambahan ku urut bégal anu tujuhan téa.
Kabéh ngarasa ajrih ka Panji Wulung.

Anjog baé ka hiji tegal upluk-aplak.
Ti kajauhan katénjo aya hiji awéwé,
anu keur dipaksa pirusa rék dirogahala
ku lalaki jangkung hideung kawas badawang.
Panji Wulung nyokot gondéwa jeung panahna.
Si lalaki dipentang, keuna pisan kana tarangna.
Harita kénéh ngajungkel teu nyanggapulia.
Si awéwé disampeurkeun ku Panji Wulung.
Éta awéwé ngagabrug ka Panji Wulung,
ceurik bungah geus leupas tina marabahaya.

Awéwé geulis keur meujeuhna rumaja putri.
Ku Panji Wulung ditalék pangna bisa aya di dinya.
Barabat atuh nu geulis nyaritakeun lalakonna.
Ari ngaranna anu saéstu Putri Andayaningrat,
putri kadeudeuh Kangjeng Raja Cempa.
Nyi Putri dipaling ku Mantri Panglima Banggali,
mantri anu purah ngurus gajah di Cempa.
Mantri anu kacida dipercayana ku Kangjeng Raja,
bet henteu nyangka ahir-ahir boga lampah nirca.
Maling Nyi Putri ku cara réka perdaya.

Kocapkeun kaayaan di Nagara Cempa,
harita keur guyur jeung tagiwur,
Nyi Putri dibawa kabur ku Mantri Panglima.
Énggal Kangjeng Raja ngémbarkeun saémbara.
Saha-saha anu bisa meunangkeun deui Putri,
komo bari jeung maéhan Mantri Panglima,
baris dikawinkeun ka Nyi Putri anu geulis,
sarta diangkat jadi Raja Anom di Cempa.
Jalma-jalma ubyag naréangan Nyi Putri,
sakuliah nagara disaksrak taya nu kaliwat.

Aya mantri ngora ngaranna Andakasura,
Manéhna manggihan Mantri Panglima Banggali,
geus jadi mayit ngajoprak di tegal sisi leuweung.
Andakasarura ngabohong ka Raja Cempa,
Mantri Panglima geus dipaéhan ku manéhna.
Ari Nyi Putri cenah henteu kapanggih di dinya.
Raja Cempa jeung Praméswari kacida sedihna,
disangkana Putri Andayaningrat geus maot,
sarta dirogahala ku Mantri Panglima.

Panji Wulung ngutus Daéng Bramani
pikeun ngirimkeun surat ka Raja Cempa.
Eusi suratna nétélakeun yén Nyi Putri salamet,
sarta ayeuna keur aya di jalan rék ka karaton.
Surat geus katampa sarta terus dibaca.
Kangjeng Raja bungah anu taya papadana,
nampa surat ti Panji Wulung.
Harita kénéh Kangjeng Raja nimbalan Patih,
mantri, katut paraponggawa lianna,
pikeun nyieun upacara mapag Nyi Putri.

Raja Cempa jeung praméswari kacida bungahna.
Panji Wulung dikawinkeun jeung Nyi Putri,
sarta harita kenéh dijenengkeun Prabu Anom,
ngaranna diganti jadi Pangéran Déwa Kusumah.
Ari Daéng Bramani jadi Demang Urawan.
Der ngayakeun pésta tujuh poé tujuh peuting.
Tatabeuhan ngageder méh taya eureunna.
Jelema datang ti suklakna ti siklukna.

Kacaritakeun Mantri Andakasura anu julig.
Kanyahoan bohongna ku Kangjeng Raja,
anu ngaku-ngaku geus maéhan Mantri Panglima,
sarta nyebutkeun Nyi Putri geus taya di kieuna.
Andakasura rék dihukum gantung di alun-alun.
Kangjeng Raja ménta timbangan Prabu Anom.
Andakasura dihampura ku Prabu Anom,
sarta dibébaskeun tina hukumanana,
asal daék enya-enya satia-satuhu kumawulana.

Tapi Mantri Andakasura kalah ka nyucud.
Ti peuting kabur ka Nagara Gilingwesi.
Mangadu ka Raja Gilingwesi anu majar sakti.
Raja Cempa geus jalir jangji pasang subaya.
Ka Raja Gilingwesi, Andakasura tetep ngaku,
yén manéhna anu maéhan Mantri Panglima,
tapi Nyi Putri kalah dikawinkeun jeung nu lian,
jeung jalma anu henteu puguh asal-usulna,
ari manéhna cenah kalah diusir ti nagara.

Raja Gilingwesi anu katelah barangasan,
kasundut ku caritaan Mantri Andakasura,
anu salawasna ngagogoréng Raja Cempa,
tapi bari ngalem muji-muji Raja Gilingwesi.
“Lamun kitu mah Raja Cempa kudu diwarah!”
ceuk Raja Gilingwesi bari ngagidir ambek.
Harita kénéh maréntah Patih mepek balad,
pikeun ngarurug ka Nagara Cempa,
bari sakalian ngiwat Putri Andayaningrat.

Ngadéngé béja nagarana rék dirurug
ku Raja Gilingwesi anu majar sakti,
Raja Sepuh miris bari rada humar-hemir.
“Sawios Ama mah calik-calik baé,
Raja Gilingwesi badé dipayunan ku sim abdi,”
ceuk Prabu Anom ka Raja Sepuh.
Prabu Anom dibarengan ku Demang Urawan,
harita kénéh mepek balad di alun-alun.
Leugeudeut indit mapag musuh di palabuan.

Prajurit Cempa ngadago musuh di palabuan.
Teu lila daratang pasukan ti Gilingwesi.
Jlung-jleng tina parahu di sisi basisir.
Dipapag ku prajurit Cempa di darat.
Der perang campuh kacida ragotna.
Prajurit Cempa diluluguan ku Daéng Bramani,
perangna taya kagimir taya karisi.
Pasukan Gilingwesi katétér loba nu paéh.
Sawaréh kalabur mubus ka leuweung.

Raja Gilingwesi lumpat ngabecir,
karepna arék kabur kana parahu.
Keur lumpat dipegat ku hiji mantri,
mantri nu keur kakaburan ti Gilingwesi.
Raja Gilingwesi ditewek beuteungna ku keris.
Raja Gilingwesi perlaya sapada harita.
Ngajoprak teu usik teu malik dina kikisik.
Prajurit Gilingwesi anu harirup kénéh,
serah bongkokan ka Sang Prabu Anom.

Mantri anu maéhan Raja Gilingwesi,
ditalék ku Prabu Anom asal-usulna,
sarta pangna maéhan ka Raja Gilingwesi.
Éta mantri ngaranna anu saéstu Sudarma,
keur kakaburan ti Nagara Gilingwesi,
lantaran henteu satuju kana lampah raja,
anu maréntah karajaan sakarep ingsun.
Ngan wungkul mikiran kasenangan pribadi,
ari rahayatna hirup susah jeung loba kasieun.

Mantri Sudarma dibawa ka Karaton Cempa,
kitu deui jeung prajurit Gilingwesi nu geus taluk.
Sudarma diangkat jadi patih di Gilingwesi,
ngaranna diganti jadi Patih Kalana Suraludira,
minangka wawakil Raja Cempa di Gilingwesi.
Der atuh ngayakeun pésta rongkah,
urang Cempa jeung urang Gilingwesi ngahiji,
suka-seuri suka-bungah pésta babarengan.

Dina hiji mangsa, Raja Sepuh ngaraos,
yén anjeunna geus meujeuhna lirén jadi raja.
Nya kalungguhanana dipasrahkeun ka mantuna,
anu geus katulup sarta kauji wewesénna,
sarta katingali nyaahna ka sakumna rahayat.
Prabu Anom kapapancénan mangkon kaprabon,
ngaheuyeuk dayeuh di Karajaan Cempa,
katut sawatara nagara jeung daérah bawahanana.
Gelarna anu anyar Adipati Déwa Kusumah.

Kocapkeun Patih Jayéng Pati di Sokadana,
patih anu ngarorok Panji Wulung keur budak,
ayeuna geus boga anak lalaki sawawa,
ngaranna Radén Panji Pamekas.
Radén Panji dijadikeun anak kukut ku Raja,
lantaran Kangjeng Raja teu kagungan putra.
Malah digadangkeun baris ngagentos anjeunna,
jadi Prabu Anom di Nagara Sokadana.

49. Patih Jayéng Pati inget ka Panji Wulung,
keur kitu torojol utusan ti Raja Cempa,
Demang Urawan katut Janggala Janggali.
Ngirimkeun surat ti Panji Wulung,
anu ayeuna geus mangku kaprabon di Cempa.
Sanggeus dibaca sarta dibaca eusina,
Ki Patih jeung pamajikanana kacida bungahna,
henteu nyangka saeutik-saeutik acan,
yén Raja Cempa anu anyar téh Panji Wulung.

Kacaritakeun Sang Prabu Déwakeswari,
waktu keur moro ngobrol jeung Ki Patih.
Raja nyaritakeun yén geus sababaraha kali,
Nyi Tunjungsari datang dina impianana.
Patih meunang kasempetan hadé pikeun balaka,
yén saenyana Tunjungsari masih kénéh hirup.
Malah anakna, nya anak Raja Déwakeswari,
anu harita masih kénéh aya dina kandungan,
kiwari geus ngadeg raja di Nagara Cempa.

Barabat atuh Patih nyaritakeun lalakonna,
ti mimiti Tunjungsari diusir ti karaton,
lantaran dipitenah ku Praméswari,
nepi ka nampa surat ti Raja Cempa.
Raja bungah ngadéngé caritaan Patih kitu.
Timbul benduna ka Praméswari anu julig.
Harita kénéh Tunjungsari diala ka karaton,
sarta dijenengkeun jadi praméswari,
ngaranna diganti jadi Ratu Sekar Kancana.
Ari praméswari anu julig téa dipanjara.

Ki Patih dijurung ka Cempa ku Kangjeng Raja,
dititah ngala Raja Cempa katut praméswarina,
supaya bisa kabawa duanana ka Sokadana.
Ki Patih jeung pamajikanana katut pangiringna,
balayar ka Nagri Cempa nohonan timbalan Raja.
Kocapkeun geus balik deui ka Sokadana,
dibarengan ku Raja Cempa katut praméswarina.
Pikeun ngajalankeun pamaréntahan sapopoé,
dipercayakeun ka Patih katut sawatara mantri.

Tepi ka Sokadana rombongan ti Cempa
dipapag ku upacara anu kacida rongkahna.
Kangjeng Raja katut praméswari anyar téa,
nyacapkeun kasono jeung putra kadeudeuh,
Panji Wulung anu ayeuna geus jadi Raja Cempa.
Ti dinya Kangjeng Raja masrahkeun kaprabon.
Tuluy babadamian jeung Panji Wulung,
nya dipasrahkeun anak ka Radén Panji Pamekas,
minangka pamulang tarima kana kasatiaan Ki Patih.
Radén Panji diistrénan, gelarna Prabu Déwabrata.

Kocapkeun Mantri Andakasura anu julig,
nyaho Cempa ditinggalkeun ku rajana,
tuluy mangaruhan Patih katut mantri lianna,
sangkan nyingkirkeun Prabu Déwa Kusumah.
Méh sakabéh pangeusi karaton kapangaruhan,
lantaran dibéré duit jeung rupa-rupa hadiah,
iwal mantri kolot nu ngaran Ngabei Martadipura.
Ki Ngabei dicangkalak sarta dipanjara.
Kitu deui pangeusi karaton séjénna
anu teu daék biluk ka Ki Patih jeung Andakasura.

Prabu Déwa Kusumah jeung rombonganana,
tepi ka palabuan Nagara Cempa ti Sokadana,
dipapag ku pasukan Patih jeung Andakasura,
Rombongan Sang Prabu ditémbakan ti darat.
Keur kitu torojol kapal perang ti Gilingwesi,
mantuan Sang Prabu ngalawan anu merangan.
Pasukan Ki Patih jeung Andakasura teu tahan,
sawaréh perlaya, sawaréh deui serah bongkokan.
Ki Patih jeung Andakasura katangkep.

Minangka hukumanana keur Ki Patih,
diturunkeun pangkatna jadi mantri biasa,
lantaran saméméhna kaitung gedé jasana.
Lampahna anu cidra lantaran kaangsonan
ku Andakasura anu teu weléh sirik pidik.
Ari Andakasura dibawa ka alun-alun,
tuluy dihukum gantung di dinya.
Mantri-mantri anu mantuan Andakasura,
dihukumanana luyu jeung kasalahanana.
Aya anu dipanjara, aya ogé anu dipocot.

Pikeun gaganti patih anu geus cidra,
Demang Urawan dijenengkeun jadi patih,
ngaranna katelah Arya Patih Suréng Jurit.
Kuwu Palabuan anu nangkep buronan,
Ki Patih jeung Andakasura di basisir,
dibéré tanah jeung ngabawah somahan.
Kitu deui mantri katut ponggawa nu satia,
kabéh pada meunang hadiah ti Raja.

Sang Prabu Déwa Kusumah
tetep tumetep di Nagara Cempa,
dibarengan ku Arya Patih Suréng Jurit,
henteu tinggal Janggala reujeung Janggali.
Kitu deui Jayapati jeung batur-baturna,
tetep satia satuhu ka Sang Prabu.
Ibu-ramana katut Patih Jayéng Pati,
linggihna dikumakarepkeun baé,
sakapeung di Sokadana, sakapeung di Cempa.

(Diropea tina Wawacan Panji Wulung, karangan RH Muhammad Musa)

Jumat, 21 Agustus 2015

Hubungan Perubahan Sosial dengan Perubahan Budaya

Perubahan sosial dan budaya memiliki keterkaitan yang sangat erat sekali. Suatu perubahan sosial pastilah akan memberikan pengaruh terjadinya perubahan budaya. Perubahan kebudayaan mencakup semua bagiannya, yaitu kesenian, ilmu pengetahuan, teknologi filsafat, dan lain sebagainya. Bagian dan budaya tersebut tidak dapat lepas dan kehidupan sosial manusia dalam masyarakat. Tidak mudah menentukan garis pemisah antara perubahan sosial dan perubahan budaya. 
           Tidak ada masyarakat yang tidak memiliki kebudayaan. Sebaliknya, tidak mungkin ada kebudayaan yang tidak terjelma dalam masyarakat. Dengan kata lain, perubahan sosial dan budaya memiliki satu aspek yang sama, yaitu kedua-keduanya bersangkut paut dengan suatu penerimaan cara-cara baru atau suatu perbaikan tentang cara suatu masyarakat dalam memenuhi kebutuhannya.

Rabu, 19 Agustus 2015

Contoh Narrative Text : WHY DO THE MOON AND THE SUN NEVER APPEAR TOGETHER?



WHY DO THE MOON AND THE SUN NEVER APPEAR TOGETHER?

Long , long ago , the Sun and the Moon lived happily together in the sky . They always appear together during the day and during night .
One day , the Sun shone brightly that is almost burned the Moon . The sunlight hurt the Moon's eyes very much . This made the Moon blind .
The Moon left the Sun although the Sun had asked an apology to the Moon .
The Sun loved the Moon very much , so he chased her . He chased and chased through the years and centuries but never caught the Moon until now .
That's why the Sun shines during the day and at night the Moon appears . They will never unite again.

Translate :
MENGAPA BULAN DAN MATAHARI TIDAK PERNAH MUNCUL BERSAMA?

Dahulu kala, Matahari dan Bulan hidup bahagia bersama-sama di langit. Mereka selalu tampil bersama pada siang hari dan pada malam hari.
Suatu hari, Matahari bersinar terang yang hampir membakar Bulan. Sinar matahari menyakiti mata Bulan sangat banyak. Hal ini membuat Bulan buta.
Bulan meninggalkan Matahari meskipun Matahari telah meminta maaf ke Bulan.
Matahari sangat mencintai Bulan, jadi dia mengejarnya. Dia mengejar dan dikejar selama bertahun-tahun dan berabad-abad tetapi tidak pernah tertangkap Bulan sampai sekarang.
Itu sebabnya Matahari bersinar siang hari dan pada malam hari bulan muncul. Mereka tidak akan pernah bersatu lagi.

Makalah tentang Wayang Golek (Lengkap)



BAB 1
PENDAHULUAN

A.      Latar Belakang
Wayang dikenal sejak zaman prasejarah yaitu sekitar 1500 tahun sebelum Masehi. Masyarakat Indonesia memeluk kepercayaan animisme berupa pemujaan roh nenek moyang yang disebut hyang atau dahyang, yang diwujudkan dalam bentuk arca atau gambar.
Wayang merupakan seni tradisional Indonesia yang terutama berkembang di Pulau Jawa dan Bali. Pertunjukan wayang telah diakui oleh UNESCO pada tanggal 7 November 2003, sebagai karya kebudayaan yang mengagumkan dalam bidang cerita narasi dan warisan yang indah dan sangat berharga (Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity).
Ada versi wayang yang dimainkan oleh orang dengan memakai kostum, yang dikenal sebagai wayang orang, dan ada pula wayang yang berupa sekumpulan boneka yang dimainkan oleh dalang. Wayang yang dimainkan dalang ini diantaranya berupa wayang kulit atau wayang golek. Cerita yang dikisahkan dalam pagelaran wayang biasanya berasal dari Mahabharata dan Ramayana.
Pertunjukan wayang di setiap negara memiliki teknik dan gayanya sendiri, dengan demikian wayang Indonesia merupakan buatan orang Indonesia asli yang memiliki cerita, gaya dan dalang yang luar biasa.
Kadangkala repertoar cerita Panji dan cerita Menak (cerita-cerita Islam) dipentaskan pula.
Wayang, oleh para pendahulu negeri ini sangat mengandung arti yang sangat dalam. Sunan Kali Jaga dan Raden Patah sangat berjasa dalam mengembangkan Wayang. Para Wali di Tanah Jawa sudah mengatur sedemikian rupa menjadi tiga bagian. Pertama Wayang Kulit di Jawa Timur, kedua Wayang Wong atau Wayang Orang di Jawa Tengah, dan ketiga Wayang Golek di Jawa Barat. Masing masing sangat bekaitan satu sama lain. Yaitu "Mana yang Isi(Wayang Wong) dan Mana yang Kulit (Wayang Kulit) harus dicari (Wayang Golek)".




B.       Rumusan Masalah
1.         Bagaimana asal mula adanya wayang golek?
2.         Apa saja jenis-jenis wayang golek?
3.         Bagaimana cara pembuatan wayang golek?
4.         Nilai budaya apa saja yang terkandung dalam kesenian wayang golek?

C.      Tujuan
1.         Mengetahui sejarah asal mula adanya wayang golek
2.         Mengetahui jenis-jenis wayang golek
3.         Mengetahui cara pembuatan wayang golek
4.         Mengetahui nilai budaya yang terkandung dalam kesenian wayang golek

D.      Manfaat
1.         Mengenal dan mengapresiasi salah satu budaya tradisional, yaitu seni wayang golek.
2.         Meningkatkan kecintaan terhadap kesenian tradisional, terutama yang berasal dari daerah sendiri.


















BAB 2
PEMBAHASAN

A.      Sejarah
Asal mula wayang golek tidak diketahui secara jelas karena tidak ada keterangan lengkap, baik tertulis maupun lisan. Kehadiran wayang golek tidak dapat dipisahkan dari wayang kulit karena wayang golek merupakan perkembangan dari wayang kulit. Namun demikian, Salmun (1986) menyebutkan bahwa pada tahun 1583 Masehi Sunan Kudus membuat wayang dari kayu yang kemudian disebut wayang golek yang dapat dipentaskan pada siang hari. Sejalan dengan itu Ismunandar (1988) menyebutkan bahwa pada awal abad ke-16 Sunan Kudus membuat bangun 'wayang purwo' sejumlah 70 buah dengan cerita Menak yang diiringi gamelan Salendro. Pertunjukkannya dilakukan pada siang hari. Wayang ini tidak memerlukan kelir. Bentuknya menyerupai boneka yang terbuat dari kayu (bukan dari kulit sebagaimana halnya wayang kulit). Jadi, seperti golek. Oleh karena itu, disebut sebagai wayang golek.
Pada mulanya yang dilakonkan dalam wayang golek adalah ceritera panji dan wayangnya disebut wayang golek menak. Konon, wayang golek ini baru ada sejak masa Panembahan Ratu (cicit Sunan Gunung Jati (1540-1650)). Di sana (di daerah Cirebon) disebut sebagai wayang golek papak atau wayang cepak karena bentuk kepalanya datar. Pada zaman Pangeran Girilaya (1650-1662) wayang cepak dilengkapi dengan cerita yang diambil dari babad dan sejarah tanah Jawa. Lakon-lakon yang dibawakan waktu itu berkisar pada penyebaran agama Islam. Selanjutnya, wayang golek dengan lakon Ramayana dan Mahabarata (wayang golek purwa) yang lahir pada 1840 (Somantri, 1988).
Kelahiran wayang golek diprakarsai oleh Dalem Karang Anyar (Wiranata Koesoemah III) pada masa akhir jabatannya. Waktu itu Dalem memerintahkan Ki Darman (penyungging wayang kulit asal Tegal) yang tinggal di Cibiru, Ujung Berung, untuk membuat wayang dari kayu. Bentuk wayang yang dibuatnya semula berbentuk gepeng dan berpola pada wayang kulit. Namun, pada perkembangan selanjutnya, atas anjuran Dalem, Ki Darman membuat wayang golek yang membulat tidak jauh berbeda dengan wayang golek sekarang. Di daerah Priangan sendiri dikenal pada awal abad ke-19. Perkenalan masyarakat Sunda dengan wayang golek dimungkinkan sejak dibukanya jalan raya Daendels yang menghubungkan daerah pantai dengan Priangan yang bergunung-gunung. Semula wayang golek di Priangan menggunakan bahasa Jawa. Namun, setelah orang Sunda pandai mendalang, maka bahasa yang digunakan adalah bahasa Sunda.

B.       Jenis-jenis Wayang Golek
Ada tiga jenis wayang golek, yaitu: wayang golek cepak, wayang golek purwa, dan wayang golek modern. Wayang golek papak (cepak) terkenal di Cirebon dengan ceritera babad dan legenda serta menggunakan bahasa Cirebon. Wayang golek purwa adalah wayang golek khusus membawakan cerita Mahabharata dan Ramayana dengan pengantar bahasa Sunda sebagai. Sedangkan, wayang golek modern seperti wayang purwa (ceritanya tentang Mahabarata dan Ramayana, tetapi dalam pementasannya menggunakan listrik untuk membuat trik-trik. Pembuatan trik-trik tersebut untuk menyesuaikan pertunjukan wayang golek dengan kehidupan modern. Wayang golek modern dirintis oleh R.U. Partasuanda dan dikembangkan oleh Asep Sunandar tahun 1970--1980.

C.      Pembuatan
Wayang golek terbuat dari albasiah atau lame. Cara pembuatannya adalah dengan meraut dan mengukirnya, hingga menyerupai bentuk yang diinginkan. Untuk mewarnai dan menggambar mata, alis, bibir dan motif di kepala wayang, digunakan cat duko. Cat ini menjadikan wayang tampak lebih cerah. Pewarnaan wayang merupakan bagian penting karena dapat menghasilkan berbagai karakter tokoh. Adapun warna dasar yang biasa digunakan dalam wayang ada empat yaitu: merah, putih, prada, dan hitam.

D.      Nilai Budaya
Wayang golek sebagai suatu kesenian tidak hanya mengandung nilai estetika semata, tetapi meliputi keseluruhan nilai-nilai yang terdapat dalam masyarakat pendukungnya. Nilai-nilai itu disosialisasikan oleh para seniman dan seniwati pedalangan yang mengemban kode etik pedalangan. Kode etik pedalangan tersebut dinamakan "Sapta Sila Kehormatan Seniman Seniwati Pedalangan Jawa Barat". Rumusan kode etik pedalangan tersebut merupakan hasil musyawarah para seniman seniwati pedalangan pada tanggal 28 Februari 1964 di Bandung. Isinya antara lain sebagai berikut: Satu: Seniman dan seniwati pedalangan adalah seniman sejati sebab itu harus menjaga nilainya. Dua: Mendidik masyarakat. Itulah sebabnya diwajibkan memberi con-toh, baik dalam bentuk ucapan maupun tingkah laku. Tiga: Juru penerang. Karena itu diwajibkan menyampaikan pesan-pesan atau membantu pemerintah serta menyebarkan segala cita-cita negara bangsanya kepada masyarakat. Empat: Sosial Indonesia. Sebab itu diwajibkan mengukuhi jiwa gotong-royong dalam segala masalah. Lima: Susilawan. Diwajibkan menjaga etika di lingkungan masyarakat. Enam: Mempunyai kepribadian sendiri, maka diwajibkan menjaga kepribadian sendiri dan bangsa. Tujuh: Setiawan. Maka diwajibkan tunduk dan taat, serta menghormati hukum Republik Indonesia, demikian pula terhadap adat-istiadat bangsa.



























BAB 3
PENUTUP

A.      Kesimpulan
Wayang dikenal sejak zaman prasejarah yaitu sekitar 1500 tahun sebelum Masehi. Masyarakat Indonesia memeluk kepercayaan animisme berupa pemujaan roh nenek moyang yang disebut hyang atau dahyang, yang diwujudkan dalam bentuk arca atau gambar.
Wayang merupakan seni tradisional Indonesia yang terutama berkembang di Pulau Jawa dan Bali. Pertunjukan wayang telah diakui oleh UNESCO pada tanggal 7 November 2003, sebagai karya kebudayaan yang mengagumkan dalam bidang cerita narasi dan warisan yang indah dan sangat berharga (Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity).
Dilihat dari sudut pandang terminologi ada beberapa pendapat mengenai asal kata wayang. Pendapat pertama mengatakan wayang berasal dari kata wayangan­ atau bayangan yaitu sumber ilham, yang maksudnya yaitu ide dalam menggambar wujud tokoh. Sedangkan pada pendapat kedua mengatakan kata wayang berasal dari Wad dan Hyang, artinya leluhur.
Dalam Kamus Bahasa Indonesia Wayang berarti sesuatu yang dimainkan ki Dalang berupa gambar pahatan dari kulit binatang, melambangkan watak-watak manusia.
Dalam Kamus Bahasa Sunda disebutkan bahwa wayang adalah boneka berbentuk manusia yang dibuat dari kulit atau kayu, dan lebih ditegaskan lagi pengertian wayang sama dengan sandiwara boneka.2
Dalam pengertian luas wayang bisa mengandung makna gambar, boneka tiruan manusia yang terbuat dari kulit, kardus, seng, mungkin kaca-serat (fibre-glass), atau bahan dwimatra lainnya, dan dari kayu pipih maupun bulat torak tiga dimensi.
B.       Saran
Dengan telah dibuatnya makalah kesenian yang berjudul Seni Tari Jaipong semoga dapat bermanfaat bagi kami khususnya selaku penyusun dan para pembaca umumnya.
Disamping itu dengan adanya makalah ini semoga para pembaca dapat mengembangkan sekaligus melestarikan kesenian tradisional dan tentunya dapat menyusun makalah yang lebih baik dari makalah yang kami buat.


DAFTAR PUSTAKA

http://id.wikipedia.org/wiki/Wayang
http://aftaryan.wordpress.com/2008/03/14/pengertian-wayang/
http://www.windusara.com/info/pengertian-wayang-golek
http://ajiezaenulamry.blogspot.com/2015/08/makalah-tentang-wayang-golek-lengkap.html

 

Blogger news

Blogroll

About